Terwijl ik dit schrijf, stemt de bevolking van de Krim in een onwettig referendum voor aansluiting bij Rusland. Hoe stuitend ver Poetin ook gaat met zijn machtsgreep op de Krim en misschien in andere regio’s van Oekraïne: de vraag is of de bevolking in de rest van het land het lot in eigen hand zal houden.

Kunnen kiezen
Oekraïne grenst aan Roemenië. Na de val van Ceaușescu in 1989 heeft Roemenië zich ontworsteld aan de Russische knoet en consequent gekozen voor samenwerking met Europa. Het land werd in 2004 lid van de NAVO en in 2007 van de EU. Roemenië maakt een ingrijpende economische, politieke en maatschappelijke transformatie door. Hoe moeizaam dit proces ook verloopt: het recht op zelfbeschikking heeft het land en zijn inwoners binnen een generatie veel vooruitgang gebracht. Het is de vraag of ook de bevolking van Oekraïne in staat is de duidelijk kenbaar gemaakte keuze voor samenwerking met Europa daadwerkelijk te effectueren. 

(meer…)

De Roemeense maatschappij is in veel opzichten keihard. Ik zie het in de scherpe tegenstellingen tussen rijk en arm, maar ook in de massale, openlijke en vaak brute discriminatie van grote bevolkingsgroepen. Na zestien jaar Roemenië ben ik nog regelmatig ontsteld door de hardnekkigheid en vooral het openlijke karakter van die discriminatie, die des te grover is door het plakken van de etiketten Roma en Sinti op zeer verschillende groepen mensen.

Stilzwijgend
Toch wil ik het hebben over een heel andere vorm van discriminatie. Gedurende een reeks recente werkbezoeken aan Nederland heb ik kunnen waarnemen in welke betrekkelijk subtiele, maar niet minder effectieve gedaante discriminatie in Nederland gestalte krijgt: de gedaante van het taboe. Wat is een taboe? Anders dan een wettelijk verbod op moord en de min of meer rationele gedragsregels voor bijvoorbeeld het reizen per vliegtuig, is een taboe het stilzwijgend overeengekomen niet-uitspreken en daarmee doodzwijgen van bepaald gedrag of een bepaalde groep. De sanctie is verstoting uit de gemeenschap.

Niet noemen
Ik stel vast dat de Nederlandse publieke opinie onder leiding van minister Asscher het probleem van de Roma en Sinti in Nederland taboe verklaart door hen consequent niet bij name te noemen in het  achterhoedegevecht tegen de komst van groepen mensen die worden betiteld als Roemenen, Bulgaren en Oost-Europese arbeidsmigranten. Hoe werkt dit taboe? Ik leg het kort uit, met dank aan Ralph Bollmann en Inge Kloepfer van de Frankfurter Allgemeine Zeitung.

(meer…)

In september meldde ik al dat de door sommigen gevreesde toestroom van Roemenen naar de Nederlandse arbeidsmarkt vanaf 1 januari 2014 hoogstwaarschijnlijk uitblijft. En dat het geen kwaad zou kunnen als sommige West-Europeanen hun beeld van Roemenië eens vergeleken met de feiten. In oktober hoorde ik een vermakelijk verhaal over de repercussies van een Brits kabinetsplan dat hier zó goed op aansluit, dat ik het u graag vertel.

Uit bezorgdheid over een toestroom van Roemeense werknemers die de schaarse banen voor de neuzen van Engelse werkzoekenden zouden inpikken, heeft het Britse kabinet serieus overwogen in Roemenië een campagne te starten om de Roemenen van gedachten te doen veranderen. Onder het motto You Won’t Like It Here zou men de bekende cliché’s exploiteren: slecht weer, geen werk, lelijke gezichten, buitenissige prijzen, uitpuilende metro’s, onuitstaanbaar saai eten en een meedogenloze boulevardpers.

Het plan is niet uitgevoerd en we zullen nooit weten of de wijdverspreide verontwaardiging over het dreigende gebrek aan tact van invloed is geweest op die beslissing. Zoals Tim Dowling in The Guardian fijntjes vaststelde: het zou zonde zijn geweest van de jarenlange dure promotiecampagnes, maar anderzijds perfect aansluiten bij het onovertroffen Britse gevoel voor absurde humor en zelfspot. Geïnspireerd kwam hij tot voorproefjes als If We Knew You Were Coming, We’d Have Built Some Housing, Maintained Our Infrastructure and Restarted Our Economy.

(meer…)

Persoonlijk contact tussen ontwikkelaars en opdrachtgevers is naar ons oordeel belangrijk voor een goede samenwerking. Zo hebben we in 2012 meer dan 450 hotelovernachtingen voor onze gasten geboekt. Voor de meeste van deze gasten is hun bezoek aan NetRom Software ook hun eerste bezoek aan Roemenië. Na het werk, aan tafel in een van de vele uitstekende restaurants in Craiova, stel ik altijd de vraag: wat was je verwachting voordat je kwam en hoe verhoudt zich dat tot wat je hier in Roemenië en bij ons aantreft? Ik vraag mensen dus eigenlijk eventjes terug te denken. Bijna zonder uitzondering zit er een enorm verschil tussen de verwachtingen en de realiteit – in positieve zin. Hoe zit dat?

Reputatie

Voor zover mogelijk is de beroerde reputatie van Roemenië in Nederland de laatste tijd stevig verslechterd. Het nieuws over Roemenen bestond voornamelijk uit de schilderijenroof in de Kunsthal in Rotterdam, de 43 Roemeense zakkenrollers op de Gay Pride en de Roemeense verdachten van de dubbele moord op het ex-volleybalpaar in Spanje. Iconische en clichématige beelden zorgen voor de rest: foto’s van de geëxecuteerde Ceausescu’s, smerige kindertehuizen, zwerfhonden, skimmers en arme zigeuners bepalen de veelal uiterst negatieve verwachtingen. Ik merk het zelf ook. Tijdens de zomervakantie was ik met mijn gezin onderweg in Nederland en Europa in een auto met Roemeens kenteken. Het viel me op dat veel mensen ons met nadruk nakeken en dat politie en douane ons vaak onderwierpen aan ‘routinecontroles’.

(meer…)

Onlangs was ik met genoegen te gast aan een diner van de Nederlandse ambassade in Roemenië. Ambassadeur Matthijs van Bonzel en handelsraad Hans Smaling ontvingen een delegatie uit Nederland, die bestond uit Eerste Kamer-voorzitter Fred de Graaf (VVD) en enkele andere prominente ondernemers en politici. Het bezoek vond plaats in de week voorafgaand aan een cruciale bijeenkomst van EU-ministers op 7 maart over onder meer de toetreding van Roemenië en Bulgarije tot de Schengenzone. Een positief besluit zou het mogelijk maken dat Roemenen en Bulgaren zich zonder grenscontroles binnen de Schengenzone kunnen bewegen.

Missie
Niet veel Nederlanders weten het: met zo’n zes miljard aan geïnvesteerd vermogen en met meer dan 4000 bedrijven is Nederland een van de grootste buitenlandse investeerder in Roemenië. Het bezoek stond dan ook in het teken van de hechte economische en politieke samenwerking tussen beide landen. Het gezelschap had afspraken met premier Victor Ponta, senaatsvoorzitter Antonescu en een lange reeks andere politici en bestuurders in de publieke en private sector. Een van de doelen van het bezoek was het uitbouwen van goodwill voor plannen om de hechte samenwerking tussen Nederlandse organisaties – waaronder de Rotterdamse haven – en de haven van Constanța aan de Zwarte Zee verder te intensiveren. In die samenwerking gaat het vooral om het optimaliseren van belangrijke regie- en managementprocessen in de haven van Constanța.

Rechtssysteem
Tijdens het eten onstond een interessante discussie. Wat was  – en is – de kwestie? EU-lid Roemenië staat op de nominatie om per 1 januari 2014 toe te treden tot de Schengen-zone van staten die de onderlinge grenscontroles afschaffen.  De grenzen van Roemenië met Oekraïne, Moldavië en Servië worden dan buitengrenzen van de EU. Toetreding is volgens de tekst van het verdrag van Schengen mogelijk zodra het land voldoet aan een aantal technische criteria rond zaken als grensposten en de opleiding van douanepersoneel. Binnen de EU werpt Nederland zich echter samen met Duitsland en Finland op als felle tegenstander van deze stap. De reden: Roemenië maakt niet genoeg haast met de invoering van een onafhankelijk rechtssysteem.

(meer…)

Roemenië ontwikkelt zich in een ongekend tempo en ondergaat op allerlei terreinen ingrijpende veranderingen. Voor mij is die transformatie soms moeilijk waar te nemen omdat ik er relatief weinig afstand van heb. Dit werd me onlangs weer eens duidelijk tijdens het bezoek van enkele van onze Nederlandse medewerkers aan Craiova.

Perspectief

We ontmoetten elkaar voor een brainstorm over onze marketing- en communicatiestrategie. Een onderdeel daarvan was het opnieuw bepalen van het DNA van NetRom Software: wie zijn we en waar staan we voor? Ik raad iedere ondernemer overigens van harte aan bij tijd en wijle eens even stil te staan bij deze zaken en ze waar nodig te herdefiniëren. Het liefst in het weekeinde natuurlijk, dan sta je makkelijker even stil. Het punt is: de Nederlandse medewerkers van NetRom met wie ik al heel lang samenwerk, komen gemiddeld misschien twee keer per jaar naar Roemenië. Daardoor hebben zij een een ander perspectief dan ik.

Schokeffect

Vergelijk het met een natuurfilm waarin de honderden foto’s van een wekenlang ontkiemend zaadje in een paar seconden worden afgespeeld: het plantje schiet letterlijk uit de grond. Zo verging het ook onze medewerkers. Ze waren niet zozeer diep onder de indruk van de prachtige nieuwe aankomsthallen op het vliegveld van Boekarest, als wel van de ervaring als geheel die hen als reiziger op het vliegveld ten deel viel. Het ontwerp van die ervaring is namelijk dermate goed doordacht dat architectuur, comfort en dienstverlening elkaar versterken. Je voelt je als gewaardeerd gast van harte welkom. Zoals een van onze mensen zei: de meeste West-Europese luchthavens kunnen er een voorbeeld aan nemen. (meer…)

Hier in Craiova kom je allerlei bijzondere mensen tegen. Dat zijn niet alleen Roemenen, maar ook buitenlanders en Nederlanders. Op de eerste plaats ontvang ik veel gewaardeerde zakenrelaties, met wie we vaak al vele jaren samenwerken. Daarnaast heb ik regelmatig contact met West-Europese collega-ondernemers die zich hier permanent hebben gevestigd, onder wie een enkele Nederlander. Een heel aparte categorie zijn de expats: medewerkers van niet-Roemeense, internationaal opererende bedrijven die hier voor enkele jaren zijn gestationeerd.

Geen binding
Veel expats tonen een verzameling opvallende kenmerken. In Roemenië zijn het voor het merendeel mannelijke werknemers van multinationals. Ze wonen met hun vrouwen en soms ook kinderen in ommuurde compounds, die goed zijn beveiligd en waarin ze veel personeel, comfort en voorzieningen tot hun beschikking hebben. Expats krijgen bij hun stationering vaak specifieke richtlijnen mee. Zo is het nadrukkelijk niet de bedoeling dat zij of hun gezinnen zich hechten aan hun tijdelijke omgeving. Het is immers noodzakelijk dat hun werkgever over ze kan blijven beschikken en ze een nieuwe uitdaging kan bieden op een volgende post – al of niet in het buitenland. Misschien verklaart dat een specifieke cultuur die ik hier in Craiova vrij goed heb leren kennen: ze leren consequent niet de taal van het land waar ze zijn; ze sluiten zelden hechte vriendschappen met locals en ze bewaren niet alleen fysiek, maar juist ook mentaal veel afstand tot de hen omringende maatschappij. Dat laatste neemt gemakkelijk extreme vormen aan. (meer…)

Onder de huidige 22 miljoen Roemenen leven grote minderheden. Het bekendst zijn de ongeveer 1,5 miljoen Hongaren en de 0,4 tot 4 miljoen Roma. Deze Roma of Rroma zijn bijzondere mensen – om andere redenen dan u misschien denkt. Wat maakt ze zo bijzonder?

Roma en de Roemenen
Roma is een verzamelnaam voor tientallen subgroepen. Afhankelijk van de criteria zijn er officieel 0,4 miljoen en officieus wel 4 miljoen Roma in Roemenië. Oorspronkelijk afkomstig uit streken in India en Pakistan, zijn ze sinds het jaar 1000 wereldwijd verspreid geraakt. Dat er veel Roma in Roemenië wonen, ligt erg gevoelig. Er is veel discriminatie en geweld. President Băsescu diende in 2010 een wetsvoorstel in om Roma voortaan te betitelen als zigeuners, zodat men in het buitenland niet zou denken dat alle Roemenen Roma zijn. De Roma hebben in 1974 echter al besloten dat ze Roma zouden heten en namen als zigeuner, gipsy en gitano niet langer zouden gebruiken. Ze introduceerden een volkslied, een wapen en een vlag en zien zichzelf als één landloos volk. (meer…)

In de sociale structuur hier zijn relaties ongelooflijk belangrijk. Het heeft me veel tijd gekost om te ontdekken hoe die relaties werken, en nog meer om in die structuur te leren functioneren. Dat kwam doordat ik een bril droeg waarmee ik de samenleving uitsluitend bezag in het licht van de tegenstelling corrupt – niet corrupt. Ik had een grote blinde vlek voor de feitelijke manier waarop relaties hier werken. En dat is wezenlijk anders dan in Nederland.

Vangnet
Als je Roemenië vergelijkt met bijvoorbeeld Amerika en Nederland, zijn de verschillen heel verhelderend. In Amerika is de sociale structuur nogal sober: als je niet gezond of slim bent, loopt het snel slecht met je af. De band met familie of vrienden is er geenszins vanzelfsprekend en de overheidsvoorzieningen zijn er uiterst sober. De Nederlandse verzorgingsstaat is het andere uiterste. Weliswaar staan veel zekerheden onder druk, maar iedere inwoner is van wieg tot graf voorzien van de eerste levensbehoeften. Het overheidsvangnet is fijnmazig en de sociale structuur waarin je leeft is niet direct bepalend voor je voorzieningenniveau.  (meer…)

Ik woon al bijna 14 jaar in Roemenië. Net als het overgrote deel van de Roemenen heb ik met mijn gezin lange tijd in een flatgebouw gewoond. U kent ze wel: zo’n grijze betonnen blokkendoos. Ze staan overal in Oost-Europa en lijken allemaal ontzettend veel op elkaar. Ons flatgebouw stond midden in het centrum, langs de centrale verkeersader die dwars door de stad loopt.

Voor lokale begrippen was het een luxe gebouw. De architect had z’n best gedaan door allerlei betonnen rondingen en boogjes aan te brengen. Dat maakte de onvermijdelijke blokkendoosvorm iets minder zichtbaar. We hebben er zes jaar gewoond.

Mensen hebben de neiging zich vooral de leuke dingen te herinneren en alles van vroeger een beetje te romantiseren. Dat geldt misschien ook voor mij. Ik bewaar bijvoorbeeld levendige herinneringen aan onze blokhond. Onze blokhond was van het type vuilnisbakkenras, een geelbruin model waarvan er in Roemenië naar schatting bijna 3 miljoen rondlopen. (meer…)