Afgelopen zondag was ik op bezoek in Calafat, een stadje van circa 20.000 inwoners aan de Donau. Het is de plek waar ik ook in 1996 tijdens mijn allereerste bezoek aan Roemenië verbleef en waar ik sindsdien regelmatig kom. Meestal houdt de toekomst me meer bezig dan het verleden, maar dit tripje naar Calafat confronteerde me met de sterk toenemende snelheid waarmee het leven verandert – in West-Europa, en al helemaal in Roemenië. 

Armoede
In de jaren negentig reed ik regelmatig naar Boekarest om bij de ambassade oude zaterdagkranten op te halen vanwege de bijlagen. Internet was er niet. Internationaal telefoneren kon alleen op aanvraag bij postkantoren in grotere steden en het kostte kapitalen. Bezoekers brachten vaak letterlijk hun eigen ontbijt uit Nederland mee – crackers met potjes en blikjes beleg  – omdat de hotels geen of alleen afgrijselijk slechte ontbijten serveerden. In die hotels golden twee tarieven: laag voor Roemenen en hoog voor buitenlanders. Misschien was het positieve discriminatie, maar het irriteerde me mateloos.

Willekeur
Als we bij de (staats)bank buitenlandse valuta wisselden schreef de bankbediende met de hand de serienummers van alle bankbiljetten in een schrift. Het publiek kreeg welgeteld twee uur per dag toegang tot de loketten. Brandstof was soms schaars, met kilometers lange files voor de tankstations tot gevolg. Als de rij een paar meter opschoof duwde iedereen zijn auto met spierkracht vooruit. Daar stond tegenover dat auto’s met buitenlands kenteken bijna als vanzelfsprekend werden voorgelaten. Het reizen van Nederland naar Roemenië, altijd met een afgeladen volle auto, was een surreële ervaring en staat me nog helder voor de geest. De wachttijden aan de grens tussen Hongarije en Roemenië liepen probleemloos op tot 24 uur en de douaniers bleken iedere reis nieuwe, onnavolgbare regels te hanteren. Het leven in Roemenië was kortom moeizaam, traag en onderhevig aan ondoorgrondelijke regels. Tegelijk heb ik het ervaren als een groots avontuur waarin we prachtige nieuwe mogelijkheden wisten te realiseren. Misschien romantiseer ik de hele periode, al is dat achteraf moeilijk te beoordelen.

Toekomst achteraf
Iedereen die mij destijds had voorspeld dat de meerderheid van de burgers in Roemenië binnen een generatie zou beschikken over een 4G smartphone en supersnel internet via glasvezel, zou ik voor gek hebben verklaard. Dat geldt veel minder sterk voor de ontwikkelingen in Nederland. Chriet Titulaer voorspelde al in de jaren zeventig dat we on demand tv zouden kijken op draagbare schermen. Dat lag in Nederland veel meer in de lijn der verwachting dan in economisch minder ontwikkelde landen, zoals Roemenië. Veel Nederlanders beoordeelden dergelijke voorspellingen toen al als grappig, maar tamelijk plausibel.

Vervlechting
De digitale revolutie is hier in Roemenië zo veel ingrijpender dan in Nederland omdat Roemenië van heel ver komt. Daarbij werkt de wet van de remmende voorsprong in het voordeel van Roemenië: hier kiest men bijvoorbeeld direct voor glasvezel in plaats van kabel of DSL. Maar er is meer aan de hand: de razendsnelle digitale ontwikkelingen zijn in Roemenië hecht vervlochten met culturele, economische en maatschappelijke veranderingen die men zich in West-Europa misschien nauwelijk kan voorstellen. Maatschappelijke ontwikkeling is de gemene deler in die veelomvattende veranderingen. De generaties onder pakweg de 45 jaar ontwikkelen zichzelf – en daarmee de samenleving – door het maken van duidelijke en democratische keuzes voor zaken als onderwijs, werk, zorg, de bestrijding van armoede en corruptie, effectief bestuur enzovoorts. De Roemenen ondersteunen en versterken dit emancipatieproces met bestaande IT-oplossingen, en voegen er waar nodig nieuwe aan toe. IT draagt daarnaast veel bij aan het zichtbaar en voelbaar maken van de zeer grote maatschappelijke tegenstellingen. 

Contrast
Gedurende mijn werkbezoeken aan Nederland valt het contrast met deze Roemeense, op ontplooiing en groei gerichte mentaliteit mij soms sterk op. Ik zie het wijdverbreide klagen, het consumentisme en het veronderstelde recht op een zeer hoog welvaartsniveau als een groeiend  risico voor maatschappelijke en economische ontwikkelingen in Nederland in het algemeen en voor de Nederlandse IT-sector in het bijzonder. Ook déze verandering lijkt zich in een steeds hoger tempo te voltrekken.

Snelheid
Dergelijk gedrag is naar mijn oordeel niet bevorderlijk voor het creëren van kansen – laat staat voor een cultuur waarin IT op strategisch niveau bijdraagt aan het vinden van verdienmodellen en het ondersteunen van bijbehorende bedrijfsprocessen. In een cultuur waarin IT een dergelijke rol speelt, zijn openheid, gretigheid en daadkracht onmisbaar. Hier in Roemenië tekenen de contouren van zo’n cultuur zich steeds duidelijker af. Ik romantiseer niets als ik stel dat openheid, gretigheid en daadkracht het leven in Roemenië steeds sterker bepalen en dat het tempo van deze verandering voortdurend blijft stijgen – iedere dag opnieuw.